Nguyên Tắc Thận Trọng Kế Toán Và Những Điều Cần Nắm Rõ

Trong lĩnh vực kế toán, nguyên tắc thận trọng đóng vai trò quan trọng trong đảm bảo tính chính xác và đáng tin cậy của thông tin tài chính. Bài viết này của SAPP Academy sẽ đi sâu vào nguyên tắc thận trọng kế toán và những điều cần nắm rõ, giúp bạn có cái nhìn tổng quan về tầm quan trọng và ảnh hưởng của nó đối với quá trình báo cáo tài chính và quyết định kinh doanh. 

1. Nguyên tắc thận trọng trong kế toán là gì?

Nguyên tắc thận trọng trong kế toán là gì?

Nguyên tắc thận trọng là một trong những nguyên tắc kế toán cơ bản, có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính chính xác và đáng tin cậy của thông tin tài chính. Theo Chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS) số 01, nguyên tắc thận trọng đòi hỏi sự xem xét, cân nhắc và phán đoán khi lập các ước tính kế toán trong những điều kiện không chắc chắn. Điều này bao gồm việc:

• Lập các khoản dự phòng mà không lập quá lớn;

• Không đánh giá cao hơn giá trị của tài sản và thu nhập, và không đánh giá thấp hơn giá trị của các khoản nợ phải trả và chi phí;

• Nguyên tắc thận trọng yêu cầu việc ghi nhận doanh thu và thu nhập chỉ khi có bằng chứng chắc chắn về khả năng thu được lợi ích kinh tế, trong khi chi phí phải được ghi nhận khi có bằng chứng về khả năng phát sinh chi phí. 

Mục tiêu của nguyên tắc này là tăng tính tin cậy của thông tin kế toán. Một hệ thống kế toán tuân thủ nguyên tắc thận trọng sẽ đáng tin cậy hơn so với hệ thống không có sự thận trọng.

Tóm lại, nguyên tắc thận trọng xoay quanh việc trích lập các khoản dự phòng và ghi nhận giá trị của các khoản chi phí, doanh thu, tài sản, giá vốn, và những yếu tố tương tự. Các doanh nghiệp có thể thực hiện nguyên tắc thận trọng theo yêu cầu của pháp luật hoặc dựa trên ước tính kế toán của chính mình.

2. Đặc điểm của nguyên tắc thận trọng

Đăc điểm của nguyên tắc thận trọng

>> Xem thêm: Nguyên Tắc Giá Gốc Trong Kế Toán - Định Nghĩa, Nội Dung

2.1. Phải lập các khoản dự phòng phù hợp

Thông tư số 48/2019/TT-BTC đã ban hành nhằm quy định về trích lập và xử lý các khoản dự phòng. Theo thông tư này, doanh nghiệp cần xem xét và quyết định xây dựng quy chế quản lý về vật tư, hàng hóa, danh mục đầu tư và công nợ để giảm thiểu rủi ro trong kinh doanh. Quy chế này sẽ xác định rõ trách nhiệm của từng bộ phận và cá nhân trong việc theo dõi và quản lý vật tư, hàng hóa, đầu tư và thu hồi công nợ. Cụ thể như sau:

• Áp dụng nhiều phương pháp tính giá xuất kho như bình quân gia quyền, bình quân cuối kỳ theo từng kho, từng hàng hóa,...;

• Sử dụng các đặc tính của hàng hóa để quản lý như màu sắc, chủng loại, size,...;

• Với những hàng hóa có nhiều đơn vị tính, cần quy đổi về đơn vị chuẩn đồng thời thiết lập số tồn kho tối thiểu cho mỗi mặt hàng để doanh nghiệp có kế hoạch nhập thêm hàng mới khi hàng tồn đến mức tối thiểu.

Theo chuẩn mực kế toán số 18, trích lập khoản dự phòng phải thỏa mãn đủ các điều kiện sau:

• Doanh nghiệp có nghĩa vụ nợ từ một sự kiện kinh tế đã phát sinh;

• Nghĩa vụ nợ yêu cầu phải thanh toán khi có sự giảm sút về lợi ích kinh tế;

• Có một dự toán về giá trị của nghĩa vụ nợ đó.

Một sự kiện đã xảy ra làm phát sinh nghĩa vụ nợ hiện tại và doanh nghiệp không có sự lựa chọn nào khác ngoài việc thanh toán nghĩa vụ nợ gây ra bởi sự kiện đó thì gọi là sự kiện ràng buộc. Như vậy khi có dấu hiệu của các khoản rủi ro trong việc kinh doanh, kế toán sẽ thực hiện việc trích lập dự phòng để đảm bảo nguyên tắc thận trọng. Tuy nhiên, các khoản trích lập này phải được tính toán căn cứ theo những quy định chung trong Thông tư số 48/2019/TT-BTC.

2.2. Ghi nhận các giá trị có bằng chứng chắc chắn

Nguyên tắc thận trọng đặt ra các quy định quan trọng như sau:

• Không đánh giá cao hơn giá trị của tài sản và thu nhập, cũng như không đánh giá thấp hơn giá trị của các khoản nợ phải trả và chi phí;

• Doanh thu và thu nhập chỉ được ghi nhận khi có bằng chứng chắc chắn về khả năng thu được lợi ích kinh tế, trong khi chi phí phải được ghi nhận khi có bằng chứng về khả năng phát sinh chi phí.

Theo Điều 78 của Thông tư 200-BTC, doanh thu được hiểu là lợi ích kinh tế thu được làm tăng vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp, trừ phần đóng góp thêm của cổ đông. Doanh thu được ghi nhận tại thời điểm giao dịch xảy ra, khi có chắc chắn thu được lợi ích kinh tế, và được xác định theo giá trị hợp lý của các khoản được quyền nhận, không phân biệt đã thu tiền hay sẽ thu tiền.

Theo Điều 82 của Thông tư 200-BTC, chi phí có thể được ghi nhận ngay cả khi chưa đến kỳ hạn thanh toán, nhưng với khả năng chắc chắn phát sinh, nhằm tuân thủ nguyên tắc thận trọng và bảo toàn vốn. Ghi nhận chi phí và khoản doanh thu tạo ra nên được thực hiện cùng lúc theo nguyên tắc phù hợp. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, nguyên tắc phù hợp có thể xung đột với nguyên tắc thận trọng trong kế toán. Trong những trường hợp đó, kế toán phải dựa vào bản chất và các Chuẩn mực kế toán để phản ánh giao dịch một cách trung thực và hợp lý.

3. Vai trò của nguyên tắc thận trọng kế toán

Vai trò của nguyên tắc thận trọng trong kế toán

Vai trò chính của nguyên tắc thận trọng kế toán là đảm bảo rằng các sự kiện và giao dịch được ghi nhận và báo cáo một cách cẩn thận và khách quan. Nguyên tắc này đặt nền tảng cho việc đánh giá và xác định giá trị của tài sản và nợ, đồng thời đưa ra quyết định về việc phân bổ lợi nhuận và xác định các khoản lỗ.

Nguyên tắc thận trọng kế toán giúp đảm bảo rằng thông tin tài chính được báo cáo mang tính khách quan và trung thực, không quá lạm phát lợi nhuận và che giấu những rủi ro tiềm tàng. Nó tạo ra sự minh bạch và đáng tin cậy trong quá trình báo cáo tài chính và hỗ trợ người sử dụng thông tin tài chính trong việc ra quyết định.

4. Cách áp dụng nguyên tắc thận trọng vào trong hạch toán 

Cách áp dụng nguyên tắc thận trọng vào trong hạch toán

Nguyên tắc kế toán các khoản nợ phải trả theo Thông tư 200

Theo Điều 50, Thông tư 200/2014/TT-BTC quy định: “Khi có các bằng chứng cho thấy một khoản tổn thất có khả năng chắc chắn xảy ra, kế toán phải ghi nhận ngay một khoản phải trả theo nguyên tắc thận trọng.”

Nguồn: Pháp luật doanh nghiệp

Nguyên tắc kế toán các khoản doanh thu theo Thông tư 200

Theo Điều 78, Thông tư 200/2014/TT-BTC quy định: “Doanh thu và chi phí tạo ra khoản doanh thu đó phải được ghi nhận đồng thời theo nguyên tắc phù hợp. Tuy nhiên trong một số trường hợp, nguyên tắc phù hợp có thể xung đột với nguyên tắc thận trọng trong kế toán, thì kế toán phải căn cứ vào chất bản chất và các Chuẩn mực kế toán để phản ánh giao dịch một cách trung thực, hợp lý.”

Nguồn: Thư viện pháp luật

Trong những trường hợp xảy ra xung đột giữa nguyên tắc thận trọng và nguyên tắc phù hợp, kế toán nên sử dụng bản chất các chuẩn mực kế toán và kinh nghiệm để lựa chọn phương án thích hợp như sau:

• Kế toán cần hiểu rõ và phân loại các giao dịch trên hợp đồng kinh tế để ghi nhận doanh thu theo đúng chuẩn mực;

• Ghi nhận doanh thu phải căn cứ vào bản chất của giao dịch, thay vì chỉ dựa trên tên gọi, và cần phân bổ theo nghĩa vụ cung ứng hàng hóa, dịch vụ.

Nguyên tắc kế toán các khoản chi phí theo Thông tư 200

Tương tự với doanh thu, nguyên tắc thận trọng cũng được áp dụng khi ghi nhận các khoản chi phí. Theo Điều 82, Thông tư 200/2014/TT-BTC quy định: “Việc ghi nhận chi phí ngay cả khi chưa đến kỳ hạn thanh toán nhưng có khả năng chắc chắn sẽ phát sinh nhằm đảm bảo nguyên tắc thận trọng và bảo toàn vốn. Chi phí và khoản doanh thu do nó tạo ra phải được ghi nhận đồng thời theo nguyên tắc phù hợp. Tuy nhiên trong một số trường hợp, nguyên tắc phù hợp có thể xung đột với nguyên tắc thận trọng trong kế toán, thì kế toán phải căn cứ vào bản chất và các Chuẩn mực kế toán để phản ánh giao dịch một cách trung thực, hợp lý.”

Nguồn: Thư viện pháp luật

Nguyên tắc lập và trình bày Báo cáo tài chính của doanh nghiệp đáp ứng giả định hoạt động liên tục theo Thông tư 200

Theo Điều 102, Thông tư 200/2014/TT-BTC quy định: “Các khoản mục doanh thu, thu nhập, chi phí phải được trình bày theo nguyên tắc phù hợp và đảm bảo nguyên tắc thận trọng. Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh và báo cáo lưu chuyển tiền tệ phản ánh các khoản mục doanh thu, thu nhập, chi phí và luồng tiền của kỳ báo cáo. Các khoản doanh thu, thu nhập, chi phí của các kỳ trước có sai sót làm ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh và lưu chuyển tiền phải được điều chỉnh hồi tố, không điều chỉnh vào kỳ báo cáo.”

Nguồn: Thư viện pháp luật

5. Các ví dụ về nguyên tắc thận trọng trong thực tiễn

Các ví dụ về nguyên tắc thận trọng trong thực tiễn

Ví dụ 1:

Khi ghi nhận vốn góp kinh doanh, chúng ta căn cứ vào số vốn điều lệ đăng ký trên giấy phép đăng ký kinh doanh để xác định số vốn mà các thành viên cần đóng góp trong một khoảng thời gian nhất định.

Theo nguyên tắc thận trọng và theo hướng dẫn trong chế độ kế toán cho doanh nghiệp vừa và nhỏ, vốn góp kinh doanh phải được ghi nhận dựa trên số vốn góp thực tế, bao gồm tiền và tài sản. Kế toán không được ghi nhận số vốn góp theo vốn điều lệ trên giấy phép đăng ký kinh doanh nếu số vốn đó chưa được góp.

Ví dụ 2

Công ty A là doanh nghiệp kinh doanh văn phòng phẩm, bán hàng cho Công ty B 1000 tập giấy A4 trị giá 60.000.000 đồng chưa bao gồm VAT 10%, Công ty B theo hợp đồng sẽ thanh toán và chấp nhận thanh toán trong 15 ngày. Như vậy công ty A chắc chắn sẽ thu được tiền nên theo nguyên tắc thận trọng sẽ đủ điều kiện ghi nhận doanh thu khoản tiền bán hàng đó.

Một phương pháp phổ biến để bổ sung kiến thức về nguyên tắc thận trọng trong lĩnh vực kế toán và tài chính là tham gia khóa học ACCA (Association of Chartered Certified Accountants) online. Khóa học ACCA cung cấp một chương trình đào tạo toàn diện về kế toán, tài chính và quản lý rủi ro, trong đó có sự tập trung đặc biệt vào nguyên tắc thận trọng và các khía cạnh liên quan.

Tham gia khóa học ACCA online, bạn sẽ được tiếp cận với các chủ đề quan trọng như nguyên tắc kế toán, nguyên tắc công bằng, ghi nhận doanh thu, xác định giá trị tài sản và nợ, quản lý rủi ro, và các khía cạnh khác liên quan đến nguyên tắc thận trọng. Khóa học được thiết kế để cung cấp kiến thức chuyên sâu, đi kèm với bài giảng, tài liệu tham khảo, bài tập thực hành và các trường hợp thực tế để bạn áp dụng kiến thức vào thực tế kinh doanh.

Tham gia khóa học ACCA online sẽ giúp bạn nắm vững nguyên tắc thận trọng và nâng cao khả năng phân tích, đánh giá và áp dụng chúng trong quá trình kế toán và quản lý tài chính. Bên cạnh đó, việc có một chứng chỉ ACCA cũng sẽ tăng cơ hội nghề nghiệp và thăng tiến trong lĩnh vực kế toán và tài chính.

Tạm kết

Nguyên tắc thận trọng đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo tính chính xác và đáng tin cậy của thông tin tài chính. Việc áp dụng đúng nguyên tắc này không chỉ là nhiệm vụ quan trọng đối với các chuyên gia kế toán và tài chính, mà còn là một yêu cầu cần thiết đối với mọi doanh nghiệp. Tham gia Khóa học ACCA online sẽ mang lại lợi ích to lớn cho các chuyên gia kế toán và tài chính, giúp họ cập nhật kiến thức mới nhất và nắm vững các nguyên tắc quốc tế trong lĩnh vực này.